Στις 3 Απριλίου 2014 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο εξέδωσαν την οδηγία 2014/40/ΕΕ για τα προϊόντα καπνού (στο εξής: οδηγία για τα προϊόντα καπνού). Γενικός στόχος της οδηγίας για τα προϊόντα καπνού είναι η προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών που αφορούν τους κανόνες που διέπουν την κατασκευή, την παρουσίαση και την πώληση προϊόντων καπνού και συναφών προϊόντων.

H οδηγία διευκολύνει την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς για τον καπνό και τα συναφή προϊόντα, προστατεύοντας την ανθρώπινη υγεία, ιδίως των νέων. Επιπλέον, το άρθρο 1 της οδηγίας για τα προϊόντα καπνού αναφέρεται ρητά στις υποχρεώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) βάσει της σύμβασης-πλαισίου της ΠΟΥ για τον έλεγχο του καπνού («ΣΠΕΚ»).

Το πανευρωπαϊκό σύστημα ιχνηλασιμότητας τέθηκε σε λειτουργία στις 20 Μαΐου 2019 για τα τσιγάρα και τον καπνό για στριφτά τσιγάρα και πρόκειται να συμπεριλάβει και τα υπόλοιπα καπνικά προϊόντα (π.χ. πούρα, πουράκια) στις 20 Μαΐου 2024.

Βασικές διατάξεις

Τα άρθρα 15 και 16 της οδηγίας για τα προϊόντα καπνού αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του παράνομου εμπορίου προϊόντων καπνού μέσω της εισαγωγής συστημάτων ιχνηλασιμότητας και χαρακτηριστικών ασφαλείας για τα προϊόντα αυτά. Τα συστήματα θα συμβάλουν στη μείωση της κυκλοφορίας προϊόντων καπνού που δεν συμμορφώνονται με την οδηγία για τα προϊόντα καπνού και με τη λοιπή νομοθεσία για τον έλεγχο του καπνού. Θα μειώσουν επίσης τις τεχνητά φθηνές προμήθειες παράνομων προϊόντων καπνού που συμβάλλουν στην έναρξη του καπνίσματος και επηρεάζουν τη γενική διάδοσή του. Συνεπώς, τα συστήματα θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην προστασία της δημόσιας υγείας, των κρατικών προϋπολογισμών και των νόμιμων οικονομικών φορέων.

Σύστημα ιχνηλασιμότητας

Στο πλαίσιο του συστήματος ιχνηλασιμότητας (άρθρο 15 της οδηγίας για τα προϊόντα καπνού):

• Όλες οι μονάδες συσκευασίας των προϊόντων καπνού που παράγονται, προορίζονται ή διατίθενται στην αγορά της ΕΕ θα πρέπει να φέρουν μοναδικό αναγνωριστικό κωδικό (με προκαθορισμένες πληροφορίες σχετικά με τον τόπο και την ημερομηνία κατασκευής, τον προορισμό κ.λπ.).
• Οι μετακινήσεις τους πρέπει να καταγράφονται σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού (από τη μονάδα κατασκευής έως τον τελευταίο οικονομικό φορέα πριν από το πρώτο κατάστημα λιανικής πώλησης).
• Οι πληροφορίες σχετικά με τις καταγραφείσες μετακινήσεις αποθηκεύονται από ανεξάρτητες μονάδες αποθήκευσης δεδομένων (με τις οποίες οι κατασκευαστές και οι εισαγωγείς προϊόντων καπνού θα πρέπει να υπογράφουν συμβάσεις, οι οποίες θα εγκρίνονται από την Επιτροπή), και τα δεδομένα θα είναι προσβάσιμα στις αρχές (κράτη μέλη και Επιτροπή) για τους σκοπούς επιβολής της νομοθεσίας.

Με τον τρόπο αυτό, το σύστημα ιχνηλασιμότητας θα καταστήσει δυνατή την παρακολούθηση της διακίνησης των νόμιμων προϊόντων καπνού (παρακολούθηση) και θα δώσει στις δημόσιες αρχές τη δυνατότητα να προσδιορίζουν σε ποιο σημείο το προϊόν διοχετεύτηκε στην παράνομη αγορά, ή το αντίστροφο (εντοπισμός).

Στο πλαίσιο του συστήματος χαρακτηριστικών ασφαλείας (άρθρο 16 της οδηγίας για τα προϊόντα καπνού), οι μονάδες συσκευασίας των προϊόντων καπνού που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ πρέπει να φέρουν απαραβίαστο χαρακτηριστικό ασφαλείας, που αποτελείται από ορατά και αόρατα στοιχεία. Έτσι οι καταναλωτές και οι αρχές θα μπορούν να προς διορίσουν αν το προϊόν είναι γνήσιο ή παράνομο.

Στο πλαίσιο της ιχνηλασιμότητας των καπνικών προϊόντων, η κυκλοφορία των προϊόντων καπνού πρέπει να καταγράφεται από τον κατασκευαστή μέχρι τον τελευταίο οικονομικό φορέα πριν από το πρώτο κατάστημα λιανικής πώλησης. Στο άρθρο 2 παράγραφος 3 του εκτελεστικού κανονισμού 2018/574 (EE) ορίζεται το πρώτο κατάστημα λιανικής πώλησης ως η εγκατάσταση όπου διατίθενται προϊόντα για πρώτη φορά στην αγορά (δηλ. διατίθενται στους καταναλωτές που είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ), συμπεριλαμβανομένων των αυτόματων μηχανημάτων πώλησης προϊόντων καπνού. Οι φορείς εκμετάλλευσης των καταστημάτων λιανικής πώλησης υποχρεούνται να αποκτήσουν :

• Κωδικό αναγνώρισης οικονομικού φορέα
• Κωδικούς αναγνώρισης για όλες τις εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται